Κυριακή 11 Μαρτίου 2018


Διονύσιος Σολωμός                         «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»


Ο Διονύσιος Σολωμός είναι ο μεγαλύτερος ποιητής του 19ου αιώνα. Είναι ο εθνικός ποιητής της Ελλάδας, όχι μόνο γιατί συνέθεσε τον Εθνικό μας Ύμνο, αλλά και γιατί ύμνησε τον Εθνικό Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Ταυτόχρονα είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε στον ποιητικό και πεζό του λόγο την εθνική λαϊκή μας γλώσσα, τη δημοτική.
Στον «Ύμνον εις την Ελευθερίαν», τον οποίο έγραψε το 1823 και αποτελείται από 158 στροφές, οραματίζεται την Ελευθερία οπλισμένη με σπαθί, που έχει κόψη τρομερή, μαχόμενη να κόψει τα δεσμά της σκλαβιάς. Το 1865 ο Νικόλαος Μάντζαρος μελοποίησε τις δύο πρώτες στροφές, οι οποίες αποτελούν τον εθνικό μας ύμνο.





Το σπουδαιότερο πρόβλημα που απασχόλησε τη μεγαλοφυΐα του εθνικού μας ποιητή ήταν το πρόβλημα της Ελευθερίας. Τις θέσεις του τις αποτύπωσε κυρίως στον «Ύμνον εις την Ελευθερίαν» και  στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους».

Θεόδωρος Βρυζάκης "Έξοδος"



Στη σύνθεση των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» ύμνησε όχι αφηρημένους αγωνιστές, αλλά τους συγκεκριμένους ήρωες του Μεσολογγίου ως σύνολο, που ύψωσαν το χρέος τους για την Εθνική Ελευθερία, ως χρέος ευρύτερο, πέρα από την Ελλάδα, προς την ίδια την ανθρωπότητα και τον άνθρωπο γενικότερα.









Ελεύθεροι Πολιορκημένοι - Το ιστορικό πλαίσιο

Οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» αναφέρονται στη δεύτερη δωδεκάμηνη πολιορκία του Μεσολογγίου (Απρίλιος 1825-Απρίλιος 1826) από τους Τούρκους του Κιουταχή και στη συνέχεια από τους Αιγύπτιους του Ιμπραήμ. Οι Μεσολογγίτες αμύνονται κατά τη διάρκεια της πολιορκίας με σθένος. Υπομένουν καρτερικά και παλεύουν απέναντι στο Κακό: τις φυσικές κακουχίες (πείνα, αρρώστιες, θάνατο), τον εξωτερικό εχθρό, δηλαδή τους Τούρκους, αλλά και τον εσωτερικό, δηλαδή τον ίδιο τους τον εαυτό που τους καλεί να γευτούν τον πειρασμό της άνοιξης και του έρωτα, την ίδια τη ζωή, συνθηκολογώντας με τον εχθρό. Αυτοί όμως κατόρθωσαν να νικήσουν το Κακό, διατηρώντας ακέραιο το ήθος τους και παραμένοντας ουσιαστικά, εσωτερικά ελεύθεροι, αν και ήταν πολιορκημένοι (ηθική ελευθερία VS φυσική βία).
Μπροστά στον κίνδυνο λοιπόν της ατιμωτικής σκλαβιάς και του θανάτου από λιμό αποφασίζεται η Έξοδος τη νύχτα της 10ης Απριλίου του 1826, ξημερώνοντας Κυριακή των Βαΐων. Από τους εναπομείναντες οι ασθενείς και οι τραυματίες θα έμεναν πίσω για να θυσιαστούν. Έξι χιλιάδες γυναικόπαιδα και τρεις χιλιάδες μαχητές θα επιχειρούσαν να διασπάσουν τον κλοιό και να βρουν διέξοδο. Και ενώ η ορμή του κύματος και η αποφασιστικότητά τους σάρωσε τα πάντα και έφτασαν σχεδόν αλώβητοι μέχρι τις πλαγιές των βουνών, η βοήθεια που τους είχαν υποσχεθεί ήταν άφαντη. Αντί αυτής, οι ενέδρες του εχθρού τους αποδεκάτισαν. Στη συγκέντρωση που έγινε στα Σάλωνα μετρήθηκαν μόλις 1300 επιζώντες...
Το Μεσολόγγι καταπατήθηκε. Δεν έπεσε όμως. Έγινε αθάνατο μαζί με το λαό του. Τη λάμψη της θυσίας του την είδε όλη η ανθρωπότητα και ταράχτηκε.

Το έργο
Στο διάστημα της πολιορκίας του Μεσολογγίου από τους Τούρκους ο ποιητής βρισκόταν στο απέναντι μέρος, στην πατρίδα του τη Ζάκυνθο, και συμμετείχε ψυχικά στο δράμα των Μεσολογγιτών. Από αυτή τη βίωση των γεγονότων προέκυψε το ποίημα του χρέους (Χρέος ήταν η πρώτη ονομασία του ποιήματος), το οποίο αρχίζει να συνθέτει το 1826. Το ποίημα αυτό απασχόλησε τον Σολωμό κοντά στα τριάντα χρόνια, όμως ποτέ δεν ολοκληρώθηκε και έφτασε σ΄ εμάς σε αποσπάσματα, τα οποία ανήκουν σε Τρία Σχεδιάσματα, που το καθένα αντιπροσωπεύει όχι μόνο διαφορετικό στάδιο επεξεργασίας, αλλά και διαφορετική ποιητική αντίληψη. Είναι γνωστή η φράση του ποιητή «Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;», που δηλώνει την αγωνία του για τον αγώνα των Ελλήνων, αλλά και την προσήλωσή του στην ακριβή επιλογή της λέξης για να εκφράσει τα υψηλά του νοήματα.
Το ποίημα που εξετάζουμε ανήκει στο σχεδίασμα Β΄ και είναι το 1ο απόσπασμα και αναφέρεται στην ηρωική αντίσταση και στη θυσία των Μεσολογγιτών.

Σχεδίασμα Β, Απόσπασμα I


Θέμα: η πείνα και η εξάντληση των αγωνιστών που πολιορκούνταν στο Μεσολόγγι το 1826.

Θεματικές ενότητες
            1η  : στίχοι 1 - 3 :  Η εικόνα της μάνας
            2η  : στίχοι 4 - 6 : Η εικόνα του Σουλιώτη πολεμιστή
«Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει»
Στο στίχο αυτό δεσπόζει το ρήμα βασιλεύει που τοποθετημένο στο τέλος δίνει έμφαση με τη βαρύτητα που έχει ως σημασία. Δεν υπάρχει απλά ησυχία. Κυριαρχεί απόλυτη σιωπή. Επίσης δημιουργείται ένα τέτοιο αισθητικό αποτέλεσμα αφού χρησιμοποιείται μεταφορικά.
Αξιοσημείωτη είναι η επιλογή των λέξεων άκρα του τάφου σιωπή. Οι  συγκεκριμένες λέξεις μπορούν να συσχετισθούν μεταξύ τους με ποικίλους τρόπους, ως εξής: άκρα σιωπή δηλαδή απόλυτη σιωπή. Επίσης, άκρα του τάφου, που ισοδυναμεί με τον υπερθετικό βαθμό του επιθέτου δηλαδή ακρότατη και τέλος, του τάφου σιωπή, που ισοδυναμεί με την νεκρική σιωπή. Η χρήση λοιπόν της λέξης τάφος περιγράφει βιωματικά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την έννοια της απόλυτης σιωπής.
Σημείωση: Είναι γνωστή η «αγωνία του λόγου», όπως λέμε ενός ποιητή και ειδικά του Σολωμού που πασχίζει να βρει τη «μοναδική» λέξη για να «ντύσει» το περιεχόμενο του με την καλύτερη δυνατή μορφή. Το λογοτεχνικό ύφος αποτελεί τις συγκεκριμένες λεκτικές επιλογές ενός ποιητή που γίνονται μέσα από τη βιωματική-συγκινησιακή χρήση της γλώσσας.
Έτσι ο α΄ στίχος με τις συγκεκριμένες λεκτικές επιλογές αναδεικνύει απόλυτα την αίσθηση και την εικόνα της απόλυτης ακινησίας.
«λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει»
Σε αντίθεση με τον α΄ στίχο έρχεται ο β΄ με την παρουσία εμψύχων, τη δράση και τη συναισθηματική αντίδραση. Αυτό δηλώνεται με τη συσσώρευση τριών ρημάτων (σε σχέση με το ένα του α΄ στίχου). Αξιοσημείωτη είναι η παρήχηση του λ και του ρ, που αισθητοποιούν με τον καλύτερο τρόπο την αντίθεση ανάμεσα στο πουλάκι, που έχει κάτι να φάει και τη Μεσολογγίτισσα μάνα που το ζηλεύει, γιατί δεν έχει να ταΐσει το παιδί της. Το ανθρώπινο πλάσμα, το ανώτερο στην κυριαρχία των όντων, βρίσκεται σε κατώτερη μοίρα από το πουλί, το υποδεέστερο.
«Τα μάτια η πείνα εμαύρισε. Στα μάτια η μάνα μνέει»
Το α΄ ημιστίχιο με μια χαρακτηριστική οπτική εικόνα «δείχνει» το μέγεθος της πείνας. Ταυτόχρονα μας θυμίζει την έκφραση «μαύρισε το μάτι μου», έκφραση που απεικονίζει παραστατικά τη μεγάλη στέρηση. Η επανάληψη της λέξης μάτια, επισημαίνει το σημείο όπου φανερώνεται η στέρηση. Η πείνα λοιπόν, αποτυπώνεται με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο, στα μάτια, που αποτελούν το πολυτιμότερο αγαθό του ανθρώπου. Και είναι το πολυτιμότερο αγαθό, αφού ένας από τους βαρύτερους όρκους αναφέρεται σ΄ αυτά: «στο φως μου» (Ας θυμηθούμε και την τρυφερή προσφώνηση της μάνας στο παιδί «μάτια μου»).
«στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει»
Κατά την πολιορκία του Μεσολογγίου βρίσκονταν σ’ αυτό και πολλοί Σουλιώτες. Εδώ λοιπόν έχουμε τη συγκλονιστική εικόνα του Σουλιώτη πολεμιστή (καλός όχι με την στενά ηθική σημασία, αλλά με την πολεμική τελειότητα), ο οποίος στέκει «παράμερα» και κλαίει, όχι φυσικά από φόβο, αλλά από φιλότιμο και πίκρα, γιατί η πείνα τον έχει αποδυναμώσει και έχει έτσι αχρηστεύσει την ιδιότητα του ως πολεμιστή. Το «κλαίει» δεν είναι δειλία είναι περηφάνια. Αυτή η εικόνα έρχεται σε αντίθεση με την εικόνα του γενναίου και σκληροτράχηλου πολεμιστή.
 «Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ΄ έχω ‘γώ στο χέρι:
οπού συ μου ‘γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει»
Εδώ ο Σουλιώτης απευθύνεται στο τουφέκι του (προσωποποίηση), αποκαλώντας το έρμο και σκοτεινό (=καημένο, παρατημένο, δύστυχο), θεωρώντας μάταιη την ύπαρξή του. Στον τελευταίο στίχο α) αιτιολογείται το περιεχόμενο των δύο προηγούμενων στίχων και β) επιτείνεται η απελπισία του πολεμιστή, η οποία οφείλεται στο γεγονός ότι οι εχθροί γνωρίζουν την εξάντληση και την αδυναμία του, πράγμα που κάνει τη θέση των πολιορκημένων ακόμη δυσχερέστερη.

Τα πρόσωπα του «δράματος»
Η Μεσολογγίτισσα μάνα εκπροσωπεί τον άμαχο πληθυσμό, ενώ ο Σουλιώτης υπερασπιστής του Μεσολογγίου, τους πολεμιστές .Τα δύο αυτά πρόσωπα έχουν κοινά χαρακτηριστικά: α) και οι δύο είναι πεινασμένοι και εξαντλημένοι, β) και οι δύο βρίσκονται παράμερα, στο περιθώριο, γ) και οι δύο έχουν χάσει τις πραγματικές τους ιδιότητες: η μάνα της τροφού  και ο Σουλιώτης του πολεμιστή.

Εκφραστικά μέσα
Ο ποιητής, προκειμένου να «ντύσει» το περιεχόμενο των στίχων του με το τελειότερο «ένδυμα», την τελειότερη μορφή και παράλληλα να αισθητοποιήσει με τον πιο παραστατικό τρόπο την δραματική κατάσταση των πολιορκημένων χρησιμοποιεί τα παρακάτω εκφραστικά μέσα:
·         Εικόνες (οπτικές και ηχητικές): ο κάμπος με τη νεκρική σιωπή, το πουλί που λαλεί και τρώει, η μάνα με τους μαύρους κύκλους  στα μάτια, ο Σουλιώτης που κλαίει και μιλάει στο τουφέκι του.
·         Ο διάλογος του Σουλιώτη με το τουφέκι του (προσωποποίηση)
·         Μεταφορά: του τάφου, βασιλεύει, σκοτεινό
·         Παρήχηση του λ και του ρ: λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί
·         Επανάληψη: τα μάτια….στα μάτια
·         Αντιθέσεις: α) ο α΄ με τον β΄ στίχο, δηλ. η απόλυτη, νεκρική σιωπή και ακινησία με την κίνηση, τη δράση και την ύπαρξη εμψύχων, β) το α΄ ημιστίχιο του β΄ στίχου, με το β΄ ημιστίχιο: το πουλάκι έχει να φάει εν αντιθέσει με τον άνθρωπο, ένα όν ανώτερο. γ) η εικόνα του καλού Σουλιώτη έρχεται σε αντίθεση με την αναμενόμενη εικόνα του γενναίου πολεμιστή, δ) μπορούμε να αναφέρουμε και τον τίτλο του αποσπάσματος «ελεύθεροι» (εσωτερικά), αλλά «πολιορκημένοι» (από το φυσικό εχθρό και τον πόθο για τη ζωή που οργιάζει έξω)
·         Επιθετικοί προσδιορισμοί: άκρα σιωπή, Σουλιώτης ο καλός, τουφέκι σκοτεινό, αλλά και ελεύθεροι πολιορκημένοι (αντιφατικός τίτλος).


Σχεδίασμα Β, Απόσπασμα II
Θέμα: η ομορφιά της ανοιξιάτικης φύσης, που καλεί τους Μεσολογγίτες να εγκαταλείψουν τον αγώνα τους και να απολαύσουν τη ζωή.

Δομή: στ. 1-3 μας δίνεται το θέμα, στ. 3-11 οι εικόνες της φύσης, στ. 12-13 η πρόκληση της φύσης να εγκαταλείψουν τον αγώνα.

στ. 1-2: Η φανταστική εικόνα του χορού ανάμεσα στον Απρίλη και τον Έρωτα
Στον 1ο στίχο αξιοπρόσεκτες είναι οι δύο προσωποποιήσεις που λειτουργούν συμβολικά: Ο Απρίλης, μήνας της άνοιξης, οπότε ανθίζουν τα περισσότερα φυτά, συμβολίζει την αναγέννηση και την ομορφιά της φύσης, ενώ ο Έρωτας συμβολίζει τη δημιουργία και γενικότερα τη χαρά. Επίσης τα ρήματα χορεύουνε και γελούνε συμπληρώνουν το σκηνικό της γιορτινής ατμόσφαιρας. Είναι λοιπόν ξεκάθαρη η δραματική αντίθεση ανάμεσα στην γιορτή της φύσης και το τραγικό σκηνικό της πολιορκημένης πόλης.
Στο στ.2, παρατηρούμε τη σύγκριση που εξισώνει τα όπλα με τα άνθη και τους καρπούς (κι όσα΄……τόσα). Το β΄ πρόσωπο (σε) στο οποίο απευθύνεται ο ποιητής είναι η ψυχή των πολιορκημένων.
στ. 3-11: Οι εικόνες της ανοιξιάτικης φύσης
Εδώ έχουμε 4 εικόνες, πραγματικές πια και όχι φανταστικές: Οι 3 είναι από τον κόσμο των έμψυχων και η 4η από τον κόσμο των άψυχων πραγμάτων.
1η εικόνα: ένα κοπάδι λευκά πρόβατα και το είδωλό τους πάνω στην επιφάνεια της θάλασσας, καθώς ενώνεται με τις ομορφιές του ουρανού που καθρεφτίζονται κι αυτές στο νερό. Στην εικόνα υπάρχει κίνηση (κινούμενο) και ήχος (βελάζει). Αξιοσημείωτος είναι ο συσχετισμός των τριών στοιχείων της φύσης, βουνού, θάλασσας και ουρανού, αφού ο ποιητής παρομοιάζει το λευκό κοπάδι των προβάτων ως προς το σχήμα του με λευκό βουναλάκι, σχήμα το οποίο καθρεπτίζεται πάνω στα νερά της θάλασσας, σμίγοντας με την ομορφιά του ουρανού.
2η εικόνα: μια γαλάζια πεταλούδα, από τη μια να είναι βιαστική και να καθρεφτίζεται στα νερά της λίμνης του Μεσολογγίου και από την άλλη να κοιμάται μέσα σ΄ έναν ευωδιαστό άγριο κρίνο (οσφρητική εικόνα).
3η εικόνα: ένα μικρό και ασήμαντο σκουλήκι σε στιγμές χαράς και ευτυχίας.
4η εικόνα: εδώ έχουμε τα άψυχα της φύσης (μαύρη πέτρα) και τα νεκρά (ξερό χορτάρι) που μετουσιώνονται σε πανέμορφα (ολόχρυσα). Η εικόνα αυτή όπως και η προηγούμενη, υποδηλώνουν ότι και τα πιο απλά, ασήμαντα πλάσματα, όπως το σκουλήκι, ακόμα και τα ανόργανα, όπως η πέτρα και τα χόρτα, τώρα την άνοιξη αποκτούν εξαιρετική ομορφιά, γεγονός που κάνει ακόμη πιο δύσκολο τον αγώνα των πολιορκημένων.

Επισημάνσεις: α) Αξιοπρόσεκτο είναι ότι οι εικόνες δίνονται σε φθίνουσα κλίμακα: από το μεγάλο και το ευρύ στο μικρό και ασήμαντο: από τη εικόνα της θάλασσας και του ουρανού προχωρούμε σε μικρότερο οπτικό πεδίο, για να καταλήξουμε στην εικόνα με το σκουλήκι και με την χωρίς στοιχείο ζωής τελευταία εικόνα.
β) Ο στ. 10 αποτελεί την κατακλείδα των εικόνων και δίνει άλλες διαστάσεις στην ομορφιά της φύσης μεταφέροντας την στην σφαίρα του μαγικού και του ονειρικού.
γ) Στις 3 πρώτες εικόνες κυριαρχεί μια κίνηση σε αντίθεση με την 4η όπου υπάρχει ακινησία.
δ) Με όλες αυτές τις εικόνες ο ποιητής αγκαλιάζει όλη την πλάση (ουρανό, γη, θάλασσα), αλλά και το σύνολο των ζώων, αυτά που περπατούν (πρόβατα), πετούν (πεταλούδα) ή έρπουν (σκουλήκι) ακόμη και τα μη έμβια. Έτσι ο ποιητής με την τεχνική της εικόνας πραγματοποιεί την πρόθεσή του, που είναι παρουσιάζει όλα τα στοιχεία της φύσης να πολιορκούν την ανθρώπινη ψυχή και να την προκαλούν να απολαύσει την ομορφιά της άνοιξης, εγκαταλείποντας τον αγώνα.
στ. 12-13 Η ιδέα του ποιητή - Το τραγικό δίλημμα των πολιορκημένων
Η ζωή που ξεχύνεται (χύνεται) και μιλάει (κρένει) με πληθωρικό τρόπο καλεί τους Μεσολογγίτες να την απολαύσουν, εγκαταλείποντας τον αγώνα τους. Μάλιστα τώρα την άνοιξη η ζωή είναι χίλιες φορές πιο όμορφη και επομένως όποιος την εγκαταλείψει πεθαίνει χίλιες φορές! Η γλυκιά αυτή πρόκληση δημιουργεί δίλημμα στη ψυχή των πολιορκημένων ανάμεσα στην απόλαυση της ζωής και τον ηρωικό αγώνα. Προφανώς η επιλογή τους και η ηρωική έξοδός τους έδωσε αφορμή στον ποιητή να εκφράσει την ιδέα του: Η εσωτερική ελευθερία, παρά την όποια πάλη, νικάει κάθε μορφή βίας, είτε είναι φυσικός εχθρός-Τούρκοι είτε η βασανιστική ομορφιά της φύσης, η επιθυμία για ζωή.


Γιατί «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» ;

Ο άνθρωπος ακόμη κι αν του στερήσουν τα πάντα, έχει κάτι απόλυτα δικό του: την ψυχή του και τη θέληση που ξεπηδάει απ’ αυτήν. Όταν είναι δοσμένη σε κάτι υψηλό, καμιά εξωτερική βία δεν είναι ικανή να την υποδουλώσει. Όσο η ψυχή παλεύει γι’ αυτό, μένει ελεύθερη. Έτσι και οι Μεσολογγίτες αν και ήταν πραγματικά πολιορκημένοι, και από τους Τούρκους και από την πείνα και από τον πόθο της ζωής, παρέμειναν ψυχικά-εσωτερικά ελεύθεροι. Γίνεται δούλος ο άνθρωπος, όταν η ψυχή του αδειάζει και η θέλησή του για αντίσταση ναρκώνεται.

Είδος: ποιητικό απόσπασμα
Ύφος: απλό, παραστατικό, ζωντανό, γλαφυρό
Γλώσσα: δημοτική με κάποιους ιδιωματισμούς
Στιχουργική: ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος και ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία
Ιδέες: Το πρότυπο της παγκόσμιας ιδέας της ηθικής ελευθερίας.

Ασκήσεις για εμπέδωση
Απόσπασμα I

1.         Παράλληλο  Κείμενο

Διονύσιος Σολωμός : «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» (απόσπασμα από το Σχεδίασμα Α΄)

Της μάνας ω λαύρα!
Τα τέκνα τριγύρου
φθαρμένα και μαύρα
σαν ίσκιους ονείρου.
Λαλεί του πουλάκι
στου πόνου τη γη
και βρίσκει σπυράκι
κι η μάνα φθονεί.

            Να εντοπίσετε τις ομοιότητες που υπάρχουν ανάμεσα στα δύο αποσπάσματα ως προς το θέμα που διαπραγματεύεται ο ποιητής.  Με ποιο τρόπο το εκφράζει;

2.         Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο ο ποιητής παρουσιάζει το αίσθημα της πείνας.
3.         Τι εννοεί ο ποιητής με το στίχο «στα μάτια η μάνα μνέει»;
4.         Ο Σουλιώτης υψώνεται σε τραγικό πρόσωπο, εφόσον μέσα του γίνεται μια πάλη. Να σχολιάσετε την ψυχολογία του Σουλιώτη πολεμιστή.
5.         Να αντιστοιχίσετε τον αριθμό της πρώτης στήλης με το κατάλληλο γράμμα της δεύτερης στήλης.

Α

Β
1.  βασιλεύει, λαλεί πουλί

α.υπερβατό
2.  Άκρα του τάφου σιωπή

β. εικόνα
3.  Άκρα … βασιλεύει

γ. προσωπ/ση
4.  Στέκει … κλαίει

δ.  παρήχηση







Απόσπασμα II
1.                  Να σχολιάσετε το νόημα του στίχου 13 «Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει».
2.                  Τι σημαίνει κατά την άποψή σας ο στίχος που ακολουθεί του στίχου 13 (Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει) «τρέμει η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της»;


Εργασίες Αναγνωστικής Ανταπόκρισης και Δημιουργικής Γραφής

1.      Ποια στάση ζωής προτείνουν οι Μεσολογγίτες και κατ’ επέκταση ο Διονύσιος Σολωμός; Συμφωνείς μαζί τους; Δικαιολόγησε την άποψή σου με επιχειρήματα και παραδείγματα από το σήμερα.

2.      Εάν ήσουν στη θέση των πολιορκημένων του Μεσολογγίου, πώς πιστεύεις ότι θα αισθανόσουν και πώς θα αντιμετώπιζες την πολιορκία από τους Τούρκους;

3.      Γράψε ένα γράμμα σε κάποιον από τους πολιορκημένους, π.χ. στη μάνα ή στον Σουλιώτη και προσπάθησε να του συμπαρασταθείς με όπλο σου τη γλώσσα.

4.      Υποθέστε ότι είστε ένας από τους Τούρκους που πολιορκούν το Μεσολόγγι. Τι σκέψεις θα κάνατε με βάση την κατάσταση που περιγράφει ο Σολωμός; Να αξιοποιήσετε στοιχεία-εικόνες του ποιήματος.
Αγάπα για να ζήσεις,
ζήσε για ν’ αγαπάς
Διονύσιος Σολωμός


ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΧΩΡΑΣ ΣΦΑΚΙΩΝ
Α ΛΥΚΕΙΟΥ
 
  
Σκίτσο: Σφηνιάς Νικόλαος, μαθητής Α Λυκείου
TΙΤΛΟΣ: «Κομίζω κόμικς εις Σχολεία»





ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ
Στα πλαίσια του προγράμματος για τη Φιλαναγνωσία και στη διάρκεια του μαθήματος της Νεοελληνικής γλώσσας Α΄ και Β΄ Λυκείου οι μαθητές μας κλήθηκαν να δημιουργήσουν μία εργασία σχετική με τα κόμικς.
Με την ολοκλήρωση της εργασίας οι μαθητές δημιούργησαν ένα κόμικ ενώ ταυτόχρονα παρουσίασαν μία ιστορική αναδρομή και μια ολοκληρωμένη παρουσίαση του ρόλου και της χρησιμότητάς τους.
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Γνωστή και ως η «ένατη τέχνη», τα κόμικς ή κόμικ αποτελούν μια αντιπροσωπευτική τέχνη του σύγχρονου κόσμου, τα οποία κατά καιρούς έχουν αμφισβητηθεί από κάποιους, παράλληλα όμως έχουν αγαπηθεί και διαδοθεί τόσο στους νέους, όσο και στους ενήλικες (Παπαχρηστόπουλος, 2014).
Τι ακριβώς όμως είναι τα κόμικς; Καθ’ όλη τη διάρκεια της κυκλοφορίας τους, έχουν δοθεί διάφοροι ορισμοί, με σκοπό να περιγράψουν την έννοια αυτού του πρωτόγνωρου για τον 20ο αιώνα είδους τέχνης.
Σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη η λέξη κόμικς προέρχεται από τη λατινική λέξη comicus και ορίζεται ως η σειρά από ασπρόμαυρα ή έγχρωμα σχέδια, που αφηγούνται ποικίλου περιεχομένου ιστορίες και δημοσιεύονται είτε σε συνέχειες σε εφημερίδες και περιοδικά είτε σε αυτοτελείς εκδόσεις. Οι θεωρητικοί και δημιουργοί κόμικ Will Eisner & Scott McCloud ορίζουν τα κόμικ ως «γραφικά ή άλλες εικόνες σε αντιπαραβολή με μια προμελετημένη σειρά, με σκοπό να μεταφέρουν πληροφορίες και να προκαλέσουν μια αισθητική ανταπόκριση στον παρατηρητή» (Βασιλακοπούλου & Ρετάλης). Μάλιστα όπως τονίζει και ο Barthes (1977), ο απώτερος στόχος οποιασδήποτε έντεχνης αφήγησης είναι ουσιαστικά και η «απόλαυση» στο άκουσμα, στην εικόνα, στην περιγραφή και στην ανάγνωσή της. Τα κόμικ λοιπόν συνδυάζουν όλα τα παραπάνω. Αποτελούν μικρές ιστορίες σε συνδυασμό με διαδοχικές εικόνες, οι οποίες έχουν μεταξύ τους αφηγηματική αλληλουχία, ώστε να υπάρχει ροή της ιστορίας που ξετυλίγεται. Ο Barthes περιγράφει μια σχέση αλληλο-τροφοδοσίας πληροφοριών ανάμεσα στην εικόνα και στο λόγο. Στη λειτουργία αυτή ο αναγνώστης κοιτάζει περισσότερο τα σκίτσα και τις εικόνες, για να κατανοήσει το νόημα, αντίθετα με τη λειτουργία της «αγκύρωσης», όπου το γλωσσικό μήνυμα περιορίζει την πολυσημία της εικόνας με το να «αγκυρώνει» το νόημά της. (Βοτζάκη Άννα, μαθήτρια Α Λυκείου)
Η εικόνα είναι ένα από τα σημαντικότερα μέσα και αυτό αποδεικνύεται από την ιδιαίτερα ελκυστικότητα που προκαλεί στον αναγνώστη η εικόνες που εμπεριέχουν τα κόμικ. Σε αντίθεση με το κοινό του φανταστικού σε άλλες τέχνες, ο αναγνώστης των κόμικς δεν καταδύεται στον φανταστικό κόσμο, καθώς τα μάτια του πλημμυρίζουν από πολλαπλές ταυτόχρονες εικόνες και κείμενα που αιωρούνται μπροστά του πλήρως ενταγμένα στη σύνθεση της σελίδας, αλλά και με ξεχωριστή οντότητα, σαν διάλογοι που ακούγονται ξεκάθαρα σε ένα πολύβουο δωμάτιο. Κείμενα εξίσου ικανά με τις εικόνες να πνέουν την αύρα του φανταστικού στον υποθάλαμο του μυαλού. (Δεληγιαννάκης Στρατής, μαθητής Α Λυκείου). Αξίζει επιπλέον να τονιστεί ότι η δυναμική της εικόνας επιτρέπει στον καθένα την διαφορετική της ερμηνεία και αντίληψη, αλλά παράλληλα είναι σημαντικά πολύπλοκη η αποκωδικοποίηση της. Οτιδήποτε είναι εύκολο ή δύσκολο στην ανάγνωση ενός λεκτικού κειμένου είναι και στην ανάγνωση μιας εικόνας, η οποία κινητοποιεί μια αλληλεπίδραση ανάμεσα στο έργο και στον αναγνώστη ή και θεατή. (Τσαπάκη Χρύσα, μαθήτρια Α Λυκείου)
Τα οφέλη των κόμικς στην εκπαιδευτική διαδικασία


Από τη δεκαετία του 70΄ ξεκινά μια περίοδος ευρείας αποδοχής των κόμικς στην εκπαιδευτική διαδικασία. Εν ολίγοις, τα κόμικς γίνονται ισχυρά εργαλεία προς αξιοποίηση μέσα στη σχολική τάξη. με την πάροδο των χρόνων τα κόμικς επεκτείνονται από τη σχολική τάξη στις πανεπιστημιακές αίθουσες.
Τις τελευταίες μάλιστα δεκαετίες τα κόμικς αξιοποιούνται εκπαιδευτικά ακόμη περισσότερα, αφού έχουν μετατραπεί ακόμα και σε ψηφιακή μορφή. Έτσι, τα εκπαιδευτικά ψηφιακά κόμικς μπορούν και συνδυάζουν εικόνα, ήχο, κείμενο, βίντεο ή πολλές φορές παρέχουν τη δυνατότητα σύνδεσης στο διαδίκτυο. Η πολυτροπικότητα αυτή των κόμικς στην εκπαιδευτική πράξη, μπορεί αφενός να βοηθήσει και τον ίδιο τον εκπαιδευτικό, ώστε να επεξηγήσει για παράδειγμα τυχόν δύσκολες έννοιες του μαθήματος και αφετέρου τους ίδιους τους μαθητές, κινητοποιώντας το ενδιαφέρον τους και βοηθώντας τους στην κατανόηση της διδασκόμενης ύλης.
Πιο συγκεκριμένα, οι εκπαιδευτικές δυνατότητες των κόμικς κόμικς σύμφωνα με τον Yang, όπως χαρακτηριστικά τονίζουν οι Αρμακόλας, Μιχαηλίδη & Παναγιωτακόπουλος (2014) είναι οι εξής:
  • Κίνητρα-δραστηριοποίηση. Τα παιδιά δηλαδή, παρακινούνται μέσω των κόμικς, τα οποία λειτουργούν ως κίνητρο για μάθηση και ενεργή συμμετοχή στην εκπαιδευτική διαδικασία.
  • Εποπτεία. Η παροχή εικόνας και ήχου των κόμικς αποτελούν αναμφίβολα ένα βασικό πλεονέκτημα για μάθηση.
  • Οπτική μονιμότητα. Η διαβίβαση των πληροφοριών γίνεται σύμφωνα με τον ρυθμό που επιθυμεί ο μαθητής-αναγνώστης
  • Διαμεσολαβητικός ρόλος. Τα κόμικς μπορούν να λειτουργήσουν βοηθητικά, όταν κυρίως σε γλωσσικά μαθήματα παρουσιάζονται έννοιες και όροι που χρήζουν περαιτέρω ανάλυσης και επεξήγησης. Επιπλέον, τα κόμικς μπορούν έχουν τη δυνατότητα να προάγουν την μέθοδο της διαθεματικής προσέγγισης ενός μαθήματος, αφού οι μαθητές έρχονται σε επαφή παράλληλα με περισσότερα του ενός μαθήματος, όπως για παράδειγμα Πληροφορική, Γλώσσα, Καλλιτεχνικά.
  • Δημοτικότητα. Μέσω τον κόμικς η διδασκαλία του μαθήματος μπορεί να βασιστεί στην αρχή της εγγύτητας στη ζωή των μαθητών. Οι μαθητές λοιπόν μπορούν να δουλέψουν μέσω των κόμικς συνδέοντας το πολιτισμικό υπόβαθρο της κοινωνίας τους και τα καθημερινά ενδιαφέροντα τους.
Ωστόσο, ιδιαίτερα σημαντικό αποτελεί το γεγονός ότι τα κόμικς έχουν τη δυνατότητα να ευαισθητοποιήσουν και να ελκύσουν το ενδιαφέρον των μαθητών και μάλιστα σε θέματα όπως ο ρατσισμός και η διαφορές των δύο φύλων, ζήτημα που απασχολεί ολοένα και περισσότερο τον σύγχρονο εκπαιδευτικό και την κοινωνία γενικότερα. Εάν λάβουμε ως παράδειγμα τους ήρωες της Ντίσνευ, μπορούμε να κατανοήσουμε ότι υπάρχει μια σωστά διαρθρωμένη και στοχευόμενη διδασκαλία. Με σύμμαχο λοιπόν στη διδακτική πράξη τα δημοφιλή κόμικς της Ντίσνευ, επιτυγχάνουμε το δύσκολο έως ακατόρθωτο στόχο της αναθεώρησης των έμφυλων στερεοτύπων. (Βενάκη Γεωργία, μαθήτρια Α Λυκείου)
Παράλληλα, τα παιδιά προβληματίζονται σχετικά με τη λανθάνουσα ιδεολογική φόρτιση που εμφιλοχωρεί συνήθως στα αγαπημένα τους έντυπα, κάνοντας τα έτσι περισσότερο κριτικά σκεπτόμενους και υποψιασμένους αναγνώστες. (Μούλα & Κοσεγιάν, 2010). Τα κόμικς λοιπόν αποτελούν σημαντικό κίνητρο για όλους τους μαθητές, αλλά ακόμη και για τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Η ποιοτική αξιοποίηση τους μέσα στη σχολική τάξη μπορεί να αποτελέσει σημαντικό έναυσμα για κριτική σκέψη και δημιουργικότητα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Barthes, R. (1977). Η απόλαυση του κειμένου, μτφρ. Χατζιδάκη, Φ. & Κρητικος, Γ. Αθήνα: Ράππα.
Βασιλικοπούλου, Μ. & Ρετάλης, Σ. Τα ψηφιακά κόμικ. Κέντρο Ερευνών Πανεπιστημίου Πειραιά. Από: http://www.educomics.org/material/teaching_training/categories/Comics_Intro.pdf
Αρμακόλας, Σ., Μιχαηλίδη, Δ. & Παναγιωτακόπουλος, Χ. (2014). Η αξιοποίηση, οι δυνατότητες και η εφαρμογή του ψηφιακού κόμικ στην εκπαίδευση: Μια εμπειρική μελέτη. Από: https://www.academia.edu
Μούλα, Ε. & Κοσεγιάν, Χ. (2010). Η αξιοποίηση των κόμικς στην εκπαίδευση. Αθήνα: Κριτική.
Μπαμπινιώτης, Γ. (2002). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Β έκδ. Αθήνα: Κέντρο Λεξιλογίας ΕΠΕ.
Παπαχρηστόπουλος, Θ. (2014): Ιστορία των Κόμικς: Μέρος Α. από: http://www.artcoremagazine.gr/




Επιμέλεια Άρθρου


Μαθητές Α Λυκείου ΓΕΛ Σφακίων:


Βενάκη Γεωργία
Βενάκη Σταυρούλα
Βοτζάκη Άννα
Βρανάς Μπάμπης
Γιάνναρης Κων/νος
Γιαννουλάκη Άννα
Γιαννουλάκης Πάρης
Γλυνιαδάκη Νεκταρία
Δαμανάκη Ασπασία
Δαμανάκης Ανδρέας
Δεληγιαννάκης Στράτος
Κουριδάκης Γιάννης
Κριαρά Νίκη
Κριαράς Ανδρέας
Μανουσέλης Άγγελος
Μανουσέλης Μανόλης
Μανουσέλης Μανούσος
Μπαϊλάκης Ανδρέας
Σφηνιάς Νικόλαος
Τσαπάκη Χρυσή
Φασουλάκη Κατερίνα
Φασουλάκης Γιώργος
Χομπιτάκης Γιώργος
ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΓΟΥΡΝΙΕΖΑΚΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΠΕΟ2
ΜΙΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΕ02 ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ