Διονύσιος Σολωμός                         «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»

Ο Διονύσιος Σολωμός είναι ο μεγαλύτερος ποιητής του 19ου αιώνα. Είναι ο εθνικός ποιητής της Ελλάδας, όχι μόνο γιατί συνέθεσε τον Εθνικό μας Ύμνο, αλλά και γιατί ύμνησε τον Εθνικό Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Ταυτόχρονα είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε στον ποιητικό και πεζό του λόγο την εθνική λαϊκή μας γλώσσα, τη δημοτική.

Στον «Ύμνον εις την Ελευθερίαν», τον οποίο έγραψε το 1823 και αποτελείται από 158 στροφές, οραματίζεται την Ελευθερία οπλισμένη με σπαθί, που έχει κόψη τρομερή, μαχόμενη να κόψει τα δεσμά της σκλαβιάς. Το 1865 ο Νικόλαος Μάντζαρος μελοποίησε τις δύο πρώτες στροφές, οι οποίες αποτελούν τον εθνικό μας ύμνο.

Το σπουδαιότερο πρόβλημα που απασχόλησε τη μεγαλοφυΐα του εθνικού μας ποιητή ήταν το πρόβλημα της Ελευθερίας. Τις θέσεις του τις αποτύπωσε κυρίως στον «Ύμνον εις την Ελευθερίαν» και  στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους».

Θεόδωρος Βρυζάκης "Έξοδος"

Στη σύνθεση των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» ύμνησε όχι αφηρημένους αγωνιστές, αλλά τους συγκεκριμένους ήρωες του Μεσολογγίου ως σύνολο, που ύψωσαν το χρέος τους για την Εθνική Ελευθερία, ως χρέος ευρύτερο, πέρα από την Ελλάδα, προς την ίδια την ανθρωπότητα και τον άνθρωπο γενικότερα.

Ελεύθεροι Πολιορκημένοι - Το ιστορικό πλαίσιο

Οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» αναφέρονται στη δεύτερη δωδεκάμηνη πολιορκία του Μεσολογγίου (Απρίλιος 1825-Απρίλιος 1826) από τους Τούρκους του Κιουταχή και στη συνέχεια από τους Αιγύπτιους του Ιμπραήμ. Οι Μεσολογγίτες αμύνονται κατά τη διάρκεια της πολιορκίας με σθένος. Υπομένουν καρτερικά και παλεύουν απέναντι στο Κακό: τις φυσικές κακουχίες (πείνα, αρρώστιες, θάνατο), τον εξωτερικό εχθρό, δηλαδή τους Τούρκους, αλλά και τον εσωτερικό, δηλαδή τον ίδιο τους τον εαυτό που τους καλεί να γευτούν τον πειρασμό της άνοιξης και του έρωτα, την ίδια τη ζωή, συνθηκολογώντας με τον εχθρό. Αυτοί όμως κατόρθωσαν να νικήσουν το Κακό, διατηρώντας ακέραιο το ήθος τους και παραμένοντας ουσιαστικά, εσωτερικά ελεύθεροι, αν και ήταν πολιορκημένοι (ηθική ελευθερία VS φυσική βία).

Μπροστά στον κίνδυνο λοιπόν της ατιμωτικής σκλαβιάς και του θανάτου από λιμό αποφασίζεται η Έξοδος τη νύχτα της 10^ης Απριλίου του 1826, ξημερώνοντας Κυριακή των Βαΐων. Από τους εναπομείναντες οι ασθενείς και οι τραυματίες θα έμεναν πίσω για να θυσιαστούν. Έξι χιλιάδες γυναικόπαιδα και τρεις χιλιάδες μαχητές θα επιχειρούσαν να διασπάσουν τον κλοιό και να βρουν διέξοδο. Και ενώ η ορμή του κύματος και η αποφασιστικότητά τους σάρωσε τα πάντα και έφτασαν σχεδόν αλώβητοι μέχρι τις πλαγιές των βουνών, η βοήθεια που τους είχαν υποσχεθεί ήταν άφαντη. Αντί αυτής, οι ενέδρες του εχθρού τους αποδεκάτισαν. Στη συγκέντρωση που έγινε στα Σάλωνα μετρήθηκαν μόλις 1300 επιζώντες...

Το Μεσολόγγι καταπατήθηκε. Δεν έπεσε όμως. Έγινε αθάνατο μαζί με το λαό του. Τη λάμψη της θυσίας του την είδε όλη η ανθρωπότητα και ταράχτηκε.

Το έργο

Στο διάστημα της πολιορκίας του Μεσολογγίου από τους Τούρκους ο ποιητής βρισκόταν στο απέναντι μέρος, στην πατρίδα του τη Ζάκυνθο, και συμμετείχε ψυχικά στο δράμα των Μεσολογγιτών. Από αυτή τη βίωση των γεγονότων προέκυψε το ποίημα του χρέους (Χρέος ήταν η πρώτη ονομασία του ποιήματος), το οποίο αρχίζει να συνθέτει το 1826. Το ποίημα αυτό απασχόλησε τον Σολωμό κοντά στα τριάντα χρόνια, όμως ποτέ δεν ολοκληρώθηκε και έφτασε σ΄ εμάς σε αποσπάσματα, τα οποία ανήκουν σε Τρία Σχεδιάσματα, που το καθένα αντιπροσωπεύει όχι μόνο διαφορετικό στάδιο επεξεργασίας, αλλά και διαφορετική ποιητική αντίληψη. Είναι γνωστή η φράση του ποιητή «Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;», που δηλώνει την αγωνία του για τον αγώνα των Ελλήνων, αλλά και την προσήλωσή του στην ακριβή επιλογή της λέξης για να εκφράσει τα υψηλά του νοήματα.

Το ποίημα που εξετάζουμε ανήκει στο σχεδίασμα Β΄ και είναι το 1^ο απόσπασμα και αναφέρεται στην ηρωική αντίσταση και στη θυσία των Μεσολογγιτών.

Σχεδίασμα Β, Απόσπασμα I

Θέμα: η πείνα και η εξάντληση των αγωνιστών που πολιορκούνταν στο Μεσολόγγι το 1826.

Θεματικές ενότητες

            1^η  : στίχοι 1 - 3 :  Η εικόνα της μάνας

            2^η  : στίχοι 4 - 6 : Η εικόνα του Σουλιώτη πολεμιστή

«Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει»

Στο στίχο αυτό δεσπόζει το ρήμα βασιλεύει που τοποθετημένο στο τέλος δίνει έμφαση με τη βαρύτητα που έχει ως σημασία. Δεν υπάρχει απλά ησυχία. Κυριαρχεί απόλυτη σιωπή. Επίσης δημιουργείται ένα τέτοιο αισθητικό αποτέλεσμα αφού χρησιμοποιείται μεταφορικά.

Αξιοσημείωτη είναι η επιλογή των λέξεων άκρα του τάφου σιωπή. Οι  συγκεκριμένες λέξεις μπορούν να συσχετισθούν μεταξύ τους με ποικίλους τρόπους, ως εξής: άκρα σιωπή δηλαδή απόλυτη σιωπή. Επίσης, άκρα του τάφου, που ισοδυναμεί με τον υπερθετικό βαθμό του επιθέτου δηλαδή ακρότατη και τέλος, του τάφου σιωπή, που ισοδυναμεί με την νεκρική σιωπή. Η χρήση λοιπόν της λέξης τάφος περιγράφει βιωματικά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την έννοια της απόλυτης σιωπής.

Σημείωση: Είναι γνωστή η «αγωνία του λόγου», όπως λέμε ενός ποιητή και ειδικά του Σολωμού που πασχίζει να βρει τη «μοναδική» λέξη για να «ντύσει» το περιεχόμενο του με την καλύτερη δυνατή μορφή. Το λογοτεχνικό ύφος αποτελεί τις συγκεκριμένες λεκτικές επιλογές ενός ποιητή που γίνονται μέσα από τη βιωματική-συγκινησιακή χρήση της γλώσσας.

Έτσι ο α΄ στίχος με τις συγκεκριμένες λεκτικές επιλογές αναδεικνύει απόλυτα την αίσθηση και την εικόνα της απόλυτης ακινησίας.

«λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει»

Σε αντίθεση με τον α΄ στίχο έρχεται ο β΄ με την παρουσία εμψύχων, τη δράση και τη συναισθηματική αντίδραση. Αυτό δηλώνεται με τη συσσώρευση τριών ρημάτων (σε σχέση με το ένα του α΄ στίχου). Αξιοσημείωτη είναι η παρήχηση του λ και του ρ, που αισθητοποιούν με τον καλύτερο τρόπο την αντίθεση ανάμεσα στο πουλάκι, που έχει κάτι να φάει και τη Μεσολογγίτισσα μάνα που το ζηλεύει, γιατί δεν έχει να ταΐσει το παιδί της. Το ανθρώπινο πλάσμα, το ανώτερο στην κυριαρχία των όντων, βρίσκεται σε κατώτερη μοίρα από το πουλί, το υποδεέστερο.

«Τα μάτια η πείνα εμαύρισε. Στα μάτια η μάνα μνέει»

Το α΄ ημιστίχιο με μια χαρακτηριστική οπτική εικόνα «δείχνει» το μέγεθος της πείνας. Ταυτόχρονα μας θυμίζει την έκφραση «μαύρισε το μάτι μου», έκφραση που απεικονίζει παραστατικά τη μεγάλη στέρηση. Η επανάληψη της λέξης μάτια, επισημαίνει το σημείο όπου φανερώνεται η στέρηση. Η πείνα λοιπόν, αποτυπώνεται με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο, στα μάτια, που αποτελούν το πολυτιμότερο αγαθό του ανθρώπου. Και είναι το πολυτιμότερο αγαθό, αφού ένας από τους βαρύτερους όρκους αναφέρεται σ΄ αυτά: «στο φως μου» (Ας θυμηθούμε και την τρυφερή προσφώνηση της μάνας στο παιδί «μάτια μου»).

«στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει»

Κατά την πολιορκία του Μεσολογγίου βρίσκονταν σ’ αυτό και πολλοί Σουλιώτες. Εδώ λοιπόν έχουμε τη συγκλονιστική εικόνα του Σουλιώτη πολεμιστή (καλός όχι με την στενά ηθική σημασία, αλλά με την πολεμική τελειότητα), ο οποίος στέκει «παράμερα» και κλαίει, όχι φυσικά από φόβο, αλλά από φιλότιμο και πίκρα, γιατί η πείνα τον έχει αποδυναμώσει και έχει έτσι αχρηστεύσει την ιδιότητα του ως πολεμιστή. Το «κλαίει» δεν είναι δειλία είναι περηφάνια. Αυτή η εικόνα έρχεται σε αντίθεση με την εικόνα του γενναίου και σκληροτράχηλου πολεμιστή.

 «Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ΄ έχω ‘γώ στο χέρι:

οπού συ μου ‘γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει»

Εδώ ο Σουλιώτης απευθύνεται στο τουφέκι του (προσωποποίηση), αποκαλώντας το έρμο και σκοτεινό (=καημένο, παρατημένο, δύστυχο), θεωρώντας μάταιη την ύπαρξή του. Στον τελευταίο στίχο α) αιτιολογείται το περιεχόμενο των δύο προηγούμενων στίχων και β) επιτείνεται η απελπισία του πολεμιστή, η οποία οφείλεται στο γεγονός ότι οι εχθροί γνωρίζουν την εξάντληση και την αδυναμία του, πράγμα που κάνει τη θέση των πολιορκημένων ακόμη δυσχερέστερη.

Τα πρόσωπα του «δράματος»

Η Μεσολογγίτισσα μάνα εκπροσωπεί τον άμαχο πληθυσμό, ενώ ο Σουλιώτης υπερασπιστής του Μεσολογγίου, τους πολεμιστές .Τα δύο αυτά πρόσωπα έχουν κοινά χαρακτηριστικά: α) και οι δύο είναι πεινασμένοι και εξαντλημένοι, β) και οι δύο βρίσκονται παράμερα, στο περιθώριο, γ) και οι δύο έχουν χάσει τις πραγματικές τους ιδιότητες: η μάνα της τροφού  και ο Σουλιώτης του πολεμιστή.

Εκφραστικά μέσα

Ο ποιητής, προκειμένου να «ντύσει» το περιεχόμενο των στίχων του με το τελειότερο «ένδυμα», την τελειότερη μορφή και παράλληλα να αισθητοποιήσει με τον πιο παραστατικό τρόπο την δραματική κατάσταση των πολιορκημένων χρησιμοποιεί τα παρακάτω εκφραστικά μέσα:

·         Εικόνες (οπτικές και ηχητικές): ο κάμπος με τη νεκρική σιωπή, το πουλί που λαλεί και τρώει, η μάνα με τους μαύρους κύκλους  στα μάτια, ο Σουλιώτης που κλαίει και μιλάει στο τουφέκι του.

·         Ο διάλογος του Σουλιώτη με το τουφέκι του (προσωποποίηση)

·         Μεταφορά: του τάφου, βασιλεύει, σκοτεινό

·         Παρήχηση του λ και του ρ: λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί

·         Επανάληψη: τα μάτια….στα μάτια

·         Αντιθέσεις: α) ο α΄ με τον β΄ στίχο, δηλ. η απόλυτη, νεκρική σιωπή και ακινησία με την κίνηση, τη δράση και την ύπαρξη εμψύχων, β) το α΄ ημιστίχιο του β΄ στίχου, με το β΄ ημιστίχιο: το πουλάκι έχει να φάει εν αντιθέσει με τον άνθρωπο, ένα όν ανώτερο. γ) η εικόνα του καλού Σουλιώτη έρχεται σε αντίθεση με την αναμενόμενη εικόνα του γενναίου πολεμιστή, δ) μπορούμε να αναφέρουμε και τον τίτλο του αποσπάσματος «ελεύθεροι» (εσωτερικά), αλλά «πολιορκημένοι» (από το φυσικό εχθρό και τον πόθο για τη ζωή που οργιάζει έξω)

·         Επιθετικοί προσδιορισμοί: άκρα σιωπή, Σουλιώτης ο καλός, τουφέκι σκοτεινό, αλλά και ελεύθεροι πολιορκημένοι (αντιφατικός τίτλος).

Σχεδίασμα Β, Απόσπασμα II

Θέμα: η ομορφιά της ανοιξιάτικης φύσης, που καλεί τους Μεσολογγίτες να εγκαταλείψουν τον αγώνα τους και να απολαύσουν τη ζωή.

Δομή: στ. 1-3 μας δίνεται το θέμα, στ. 3-11 οι εικόνες της φύσης, στ. 12-13 η πρόκληση της φύσης να εγκαταλείψουν τον αγώνα.

στ. 1-2: Η φανταστική εικόνα του χορού ανάμεσα στον Απρίλη και τον Έρωτα

Στον 1^ο στίχο αξιοπρόσεκτες είναι οι δύο προσωποποιήσεις που λειτουργούν συμβολικά: Ο Απρίλης, μήνας της άνοιξης, οπότε ανθίζουν τα περισσότερα φυτά, συμβολίζει την αναγέννηση και την ομορφιά της φύσης, ενώ ο Έρωτας συμβολίζει τη δημιουργία και γενικότερα τη χαρά. Επίσης τα ρήματα χορεύουνε και γελούνε συμπληρώνουν το σκηνικό της γιορτινής ατμόσφαιρας. Είναι λοιπόν ξεκάθαρη η δραματική αντίθεση ανάμεσα στην γιορτή της φύσης και το τραγικό σκηνικό της πολιορκημένης πόλης.

Στο στ.2, παρατηρούμε τη σύγκριση που εξισώνει τα όπλα με τα άνθη και τους καρπούς (κι όσα΄……τόσα). Το β΄ πρόσωπο (σε) στο οποίο απευθύνεται ο ποιητής είναι η ψυχή των πολιορκημένων.

στ. 3-11: Οι εικόνες της ανοιξιάτικης φύσης

Εδώ έχουμε 4 εικόνες, πραγματικές πια και όχι φανταστικές: Οι 3 είναι από τον κόσμο των έμψυχων και η 4^η από τον κόσμο των άψυχων πραγμάτων.

1^η εικόνα: ένα κοπάδι λευκά πρόβατα και το είδωλό τους πάνω στην επιφάνεια της θάλασσας, καθώς ενώνεται με τις ομορφιές του ουρανού που καθρεφτίζονται κι αυτές στο νερό. Στην εικόνα υπάρχει κίνηση (κινούμενο) και ήχος (βελάζει). Αξιοσημείωτος είναι ο συσχετισμός των τριών στοιχείων της φύσης, βουνού, θάλασσας και ουρανού, αφού ο ποιητής παρομοιάζει το λευκό κοπάδι των προβάτων ως προς το σχήμα του με λευκό βουναλάκι, σχήμα το οποίο καθρεπτίζεται πάνω στα νερά της θάλασσας, σμίγοντας με την ομορφιά του ουρανού.

2^η εικόνα: μια γαλάζια πεταλούδα, από τη μια να είναι βιαστική και να καθρεφτίζεται στα νερά της λίμνης του Μεσολογγίου και από την άλλη να κοιμάται μέσα σ΄ έναν ευωδιαστό άγριο κρίνο (οσφρητική εικόνα).

3^η εικόνα: ένα μικρό και ασήμαντο σκουλήκι σε στιγμές χαράς και ευτυχίας.

4^η εικόνα: εδώ έχουμε τα άψυχα της φύσης (μαύρη πέτρα) και τα νεκρά (ξερό χορτάρι) που μετουσιώνονται σε πανέμορφα (ολόχρυσα). Η εικόνα αυτή όπως και η προηγούμενη, υποδηλώνουν ότι και τα πιο απλά, ασήμαντα πλάσματα, όπως το σκουλήκι, ακόμα και τα ανόργανα, όπως η πέτρα και τα χόρτα, τώρα την άνοιξη αποκτούν εξαιρετική ομορφιά, γεγονός που κάνει ακόμη πιο δύσκολο τον αγώνα των πολιορκημένων.

Επισημάνσεις: α) Αξιοπρόσεκτο είναι ότι οι εικόνες δίνονται σε φθίνουσα κλίμακα: από το μεγάλο και το ευρύ στο μικρό και ασήμαντο: από τη εικόνα της θάλασσας και του ουρανού προχωρούμε σε μικρότερο οπτικό πεδίο, για να καταλήξουμε στην εικόνα με το σκουλήκι και με την χωρίς στοιχείο ζωής τελευταία εικόνα.

β) Ο στ. 10 αποτελεί την κατακλείδα των εικόνων και δίνει άλλες διαστάσεις στην ομορφιά της φύσης μεταφέροντας την στην σφαίρα του μαγικού και του ονειρικού.

γ) Στις 3 πρώτες εικόνες κυριαρχεί μια κίνηση σε αντίθεση με την 4^η όπου υπάρχει ακινησία.

δ) Με όλες αυτές τις εικόνες ο ποιητής αγκαλιάζει όλη την πλάση (ουρανό, γη, θάλασσα), αλλά και το σύνολο των ζώων, αυτά που περπατούν (πρόβατα), πετούν (πεταλούδα) ή έρπουν (σκουλήκι) ακόμη και τα μη έμβια. Έτσι ο ποιητής με την τεχνική της εικόνας πραγματοποιεί την πρόθεσή του, που είναι παρουσιάζει όλα τα στοιχεία της φύσης να πολιορκούν την ανθρώπινη ψυχή και να την προκαλούν να απολαύσει την ομορφιά της άνοιξης, εγκαταλείποντας τον αγώνα.

στ. 12-13 Η ιδέα του ποιητή - Το τραγικό δίλημμα των πολιορκημένων

Η ζωή που ξεχύνεται (χύνεται) και μιλάει (κρένει) με πληθωρικό τρόπο καλεί τους Μεσολογγίτες να την απολαύσουν, εγκαταλείποντας τον αγώνα τους. Μάλιστα τώρα την άνοιξη η ζωή είναι χίλιες φορές πιο όμορφη και επομένως όποιος την εγκαταλείψει πεθαίνει χίλιες φορές! Η γλυκιά αυτή πρόκληση δημιουργεί δίλημμα στη ψυχή των πολιορκημένων ανάμεσα στην απόλαυση της ζωής και τον ηρωικό αγώνα. Προφανώς η επιλογή τους και η ηρωική έξοδός τους έδωσε αφορμή στον ποιητή να εκφράσει την ιδέα του: Η εσωτερική ελευθερία, παρά την όποια πάλη, νικάει κάθε μορφή βίας, είτε είναι φυσικός εχθρός-Τούρκοι είτε η βασανιστική ομορφιά της φύσης, η επιθυμία για ζωή.

Γιατί «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» ;

Ο άνθρωπος ακόμη κι αν του στερήσουν τα πάντα, έχει κάτι απόλυτα δικό του: την ψυχή του και τη θέληση που ξεπηδάει απ’ αυτήν. Όταν είναι δοσμένη σε κάτι υψηλό, καμιά εξωτερική βία δεν είναι ικανή να την υποδουλώσει. Όσο η ψυχή παλεύει γι’ αυτό, μένει ελεύθερη. Έτσι και οι Μεσολογγίτες αν και ήταν πραγματικά πολιορκημένοι, και από τους Τούρκους και από την πείνα και από τον πόθο της ζωής, παρέμειναν ψυχικά-εσωτερικά ελεύθεροι. Γίνεται δούλος ο άνθρωπος, όταν η ψυχή του αδειάζει και η θέλησή του για αντίσταση ναρκώνεται.

Είδος: ποιητικό απόσπασμα

Ύφος: απλό, παραστατικό, ζωντανό, γλαφυρό

Γλώσσα: δημοτική με κάποιους ιδιωματισμούς

Στιχουργική: ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος και ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία

Ιδέες: Το πρότυπο της παγκόσμιας ιδέας της ηθικής ελευθερίας.

Ασκήσεις για εμπέδωση

Απόσπασμα I

1.         Παράλληλο  Κείμενο

Διονύσιος Σολωμός : «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» (απόσπασμα από το Σχεδίασμα Α΄)

Της μάνας ω λαύρα!

Τα τέκνα τριγύρου

φθαρμένα και μαύρα

σαν ίσκιους ονείρου.

Λαλεί του πουλάκι

στου πόνου τη γη

και βρίσκει σπυράκι

κι η μάνα φθονεί.

            Να εντοπίσετε τις ομοιότητες που υπάρχουν ανάμεσα στα δύο αποσπάσματα ως προς το θέμα που διαπραγματεύεται ο ποιητής.  Με ποιο τρόπο το εκφράζει;

2.         Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο ο ποιητής παρουσιάζει το αίσθημα της πείνας.

3.         Τι εννοεί ο ποιητής με το στίχο «στα μάτια η μάνα μνέει»;

4.         Ο Σουλιώτης υψώνεται σε τραγικό πρόσωπο, εφόσον μέσα του γίνεται μια πάλη. Να σχολιάσετε την ψυχολογία του Σουλιώτη πολεμιστή.

5.         Να αντιστοιχίσετε τον αριθμό της πρώτης στήλης με το κατάλληλο γράμμα της δεύτερης στήλης.

Α		Β
1.  βασιλεύει, λαλεί πουλί		α.υπερβατό
2.  Άκρα του τάφου σιωπή		β. εικόνα
3.  Άκρα … βασιλεύει		γ. προσωπ/ση
4.  Στέκει … κλαίει		δ.  παρήχηση

Απόσπασμα II

1.                  Να σχολιάσετε το νόημα του στίχου 13 «Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει».

2.                  Τι σημαίνει κατά την άποψή σας ο στίχος που ακολουθεί του στίχου 13 (Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει) «τρέμει η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της»;

Εργασίες Αναγνωστικής Ανταπόκρισης και Δημιουργικής Γραφής

1.      Ποια στάση ζωής προτείνουν οι Μεσολογγίτες και κατ’ επέκταση ο Διονύσιος Σολωμός; Συμφωνείς μαζί τους; Δικαιολόγησε την άποψή σου με επιχειρήματα και παραδείγματα από το σήμερα.

2.      Εάν ήσουν στη θέση των πολιορκημένων του Μεσολογγίου, πώς πιστεύεις ότι θα αισθανόσουν και πώς θα αντιμετώπιζες την πολιορκία από τους Τούρκους;

3.      Γράψε ένα γράμμα σε κάποιον από τους πολιορκημένους, π.χ. στη μάνα ή στον Σουλιώτη και προσπάθησε να του συμπαρασταθείς με όπλο σου τη γλώσσα.

4.      Υποθέστε ότι είστε ένας από τους Τούρκους που πολιορκούν το Μεσολόγγι. Τι σκέψεις θα κάνατε με βάση την κατάσταση που περιγράφει ο Σολωμός; Να αξιοποιήσετε στοιχεία-εικόνες του ποιήματος.

Αγάπα για να ζήσεις,

ζήσε για ν’ αγαπάς

Διονύσιος Σολωμός